Select Page

Het jaar 2020 gaat de boeken in als het jaar met een wereldwijde pandemie, die de hele bestaande wereldorde en economie hard raakt. Bedrijfstakken zijn stil gevallen en regeringen hebben steunmaatregelen ingezet om bedrijven overeind te houden. Thuiswerken is de norm geworden en er zijn bedrijfstakken waar de behoefte aan arbeid grote wisselingen ondergaat. Dat is, hopelijk, een tijdelijke situatie. Soms zijn veranderingen blijvend. Gaat deze pandemie voor langdurig grote verandering zorgen in de manier waarop we werken?

Gaan we naar een nieuw normaal?

Als we willen weten of een verandering blijvend kan zijn kunnen we kijken naar eerdere crises in de samenleving en hun langjarige effect. De bankencrisis van 2007 is daarvan het meest recente voorbeeld. In een half jaar tijd stortte een financieel systeem in en moesten ’we’ op een andere manier gaan financieren. Nieuwe initiatieven als Crowdfunding kwamen op en de eisen aan financiering werden veel strengen. Inmiddels is die crisis opgelost en gedragen we on weer als van ouds: We financieren weer net zoveel, de vastgoedprijzen gaan nog steeds door het dak. We zijn er feitelijk weinig mee opgeschoten en hebben er weinig van geleerd.

De grootste crisis van de vorige eeuw in ons land, de tweede wereldoorlog, heeft voor weinig veranderingen gezorgd. Een aantal processen is erdoor versneld, maar van de grote doorbraak waarvan velen droomden is weinig terechtgekomen: Voor de oorlog voorbij was ontstonden nog grotere machtsblokken en de sociale vraagstukken bleven dezelfde.
Gaat de corona pandemie wel leiden tot een blijvende grote veranderingen?

Wie de geschiedenis ziet heeft dus weinig hoop op snelle, structurele veranderingen. Toch is er een lichtpuntje, dat brand op de energie van veranderingen die al zijn ingezet. Crises leiden niet tot duurzame veranderingen, maar ze kunnen wel veranderingen versnellen.

Veranderen kost tijd

Om een fundamentele verandering te bewerkstelligen moeten we onszelf wel toestaan om te veranderen. Onderzoek toont aan dat veranderen tijd kost: Iedereen die wil afvallen weet dat het minimaal een maand duurt voor je gewend bent en daarna vraagt de verandering regelmatig onderhoud. Hetzelfde herkennen mensen die stoppen met roken. We weten ook dat gedwongen aanpassingen aan onze levenswijze leiden tot een tegenreactie. Het is beter mensen te verleiden tot ander gedrag dan ze te dwingen.

Toch heeft een abrupte stop één voordeel: Het geeft snel vergelijkingsmateriaal tussen de oude en de nieuwe situatie. Kijk bijvoorbeeld naar de milieuaspecten. Het verminderen van auto- en vliegverkeer hebben ervoor gezorgd dat de uitstoot van schadelijke gassen, duidelijk is verlaagd. In een stad als Venetië is het water nog nooit zo helder geweest en zijn er weer vissen te zien. Ook dichter bij huis zijn de effecten zichtbaar en hoorbaar. Vogels zijn weer te horen in de stad, en je ziet in de randgemeentes al meer konijnen en eekhoorntjes. Thuiswerken heeft de files opgelost.

Wat kunnen de gevolgen voor de arbeidsmarkt zin?

Als deze crisis ons iets leert is dat flexibele bedrijven overwinnen en dat werknemers zekerheid in inkomen willen hebben. Hoe kan je dat zo organiseren dat je daar een blijvend positief effect mee creëert zonder flexibiliteit af te breken? De oplossingen zijn al onder ons en ook daar geldt dat we bewegingen die al in gang zijn gezet worden versneld. Door die versnelling zien we de positieve en negatieve affecten duidelijker dan voorheen.

Voorbeeld: In het nieuwe werken, werken we meer thuis. We vergaderen via Meet, Teams of Zoom. We leren dat het vergaderen via deze media behoorlijk effectief én efficiënt is. Thuiswerken is uit het “taboe” hokje verdwenen. Het is een trend die we al twintig jaar zien, die nu abrupt wordt versneld en waarvan ik denk dat we blijvende effecten gaan zien.

De werkloosheid groeit snel en veel mensen komen niet meer terug in hun oude banen. We worden geconfronteerd met een grote groep mensen die wel flexibel werk (ZZP-ers en jongeren), maar die te weinig aan scholing doen. Het past erg in de ambitie om mensen een leven lang te laten leren en adaptief te zijn om veranderingen aan te kunnen.

Die bewegelijkheid van de markt staat haaks op de menselijke behoefte aan zekerheid. Als we een duurzaam flexibele arbeidsmarkt willen bereiken moeten we ook daar oplossingen voor vinden. De vraag die we ons daarbij moeten stellen is of de huidige manier waarop we de arbeidsmarkt hebben laten evolueren de beste is? Is de arbeidsmarkt niet toe aan hervorming? Kunnen we de kennis die we nu opdoen gebruiken om de behoefte van de markt aan te laten sluiten bij de behoefte van de weknemers? Als we dat gesprek met elkaar aangaan maken we een kans om de positieve effecten van deze vervelende situatie te bestendigen na de crisis.